نظام آموزش و پرورش ژاپن

​

 جستاری در فرهنگ مدارس در ژاپن

 

سیستم آموزشی مدارس ژاپن

​

 

در این نوشتار که نویسنده طی چندین سال به مطالعه و مشاھده سرزمین آفتاب تابان (ژاپن) پرداخته، درسھایی از فرھنگ آموزش و مدارس ژاپنی ھا را به صورت خلاصه ارائه کرده است :

اشاره

در دھه ھای اخیر دستاوردھا و پیشرفت ھای شگرف ژاپن موجب حیرت و حسرت جهانیان شده است. بطوریکه بسیاری از پژوھشگران راز موفقیت و توفیق ژاپنی ھا را در فرھنگ آموزش و پرورش آن جستجو می کنند. در این نوشتار که نویسنده (از کارشناسان پژوھشگاه آموزش و پرورش است) طی چندین سال به مطالعه و مشاھده سرزمین آفتاب تابان (ژاپن) پرداخته، درسهائی از فرھنگ آموزش و مدارس ژاپنی ھا را به صورت خلاصه ارائه کرده، که تقدیم می شود:

مقدمه

پژوھش ھای انجام شده در خصوص فرھنگ آموزش و فرھنگ مدارس ژاپنی ھا، اعجاب جهانیان را برانگیخته است. بطوریکه در چندین آزمون بین المللی ھمچنین مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش نشان می دھد)، آموزش و پرورش ژاپن جز کشورھای برتر جهان بوده است .

من از موفقیت های ژاپن طی دو دھه اخیر که آموزش و پرورش عمومی به ویژه دوره ابتدائی از کیفیت بسیار بالائی برخوردار است شگفت زده شده بودم(سرکارآرانی، ۱۳۸۴ ).

“اَزرا ووگل” (استاد دانشگاه ھاروارد) که حدود ۲۰ سال در آنجا به مطالعه مشغول بوده می نویسد:من از موفقیت ھای ژاپن ، ازخودم می پرسیدم چرا ژاپن، بی آنکه منابع طبیعی داشته باشد، تا این حد در حل مشکلاتی که برای جامعه آمریکا ناگشوده مانده موفق بوده است؟! اما به راستی راز موفقیت ژاپن در چیست و کدام ویژگی باعث شده تا بسیاری از آگاھان، قرن بیست و یکم را قرن ژاپن بدانند و آن را کشور شماره ۱ بشناسند؟

 مدارس ابتدایی ژاپن 

مدارس ابتدائی در ژاپن بسیار جالب و دیدنی ھستند، ساختار و نظام آموزش ابتدایی ژاپن به پرورش شخصیت کودک در این دوره بسیار توجه دارند. فضای فیزیکی مدارس ابتدایی بسیار مجهز و درخور توجه ھست، بطوریکه اکثر مدارس ابتدایی در ژاپن استخر دارند و فضای فیزیکی بسیار تمیز و با طراوت ھستند. اما چرا مدارس ابتدائی؟

اکثر پژوھشگران آموزش و پرورش ژاپن، مدارس ابتدائی ژاپن را بسیار سرزنده، بزرگ، جالب و جاذب توصیف کرده اند، برای مثال “کومینگر می گوید:

مدارس ابتدایی، گل سرسبد آموزش و پرورش ژاپن ھستند. ژاپن در مقایسه با ایالات متحده آمریکا، سهم بیشتری از تولید ناخالص ملی خود را در مقاطع ۱۲ سال تحصیلی (ابتدایی تا دبیرستان) و مقدار کم تری از آن را در آموزش دانشگاھی خویش، ھزینه می کند در طول بیش از یکصد سال، رھبران و دولتمردان ژاپنی به دوره آموزش ابتدایی به عنوان محوری سرنوشت ساز در توسعه ملی، نظر داشتند، چنانکه آری نوری، موری (معمار مدرنیزاسیون ژاپن) در سال ۱۸۸۵ می نویسد:

۹۹ درصد دانش آموزان دوره ابتدایی در ژاپن در مدارس ابتدایی دولتی، در محل اقامت خود درس می خوانند در این دوره تحصیلات، آموزش رایگان است و فرزندان تمام ساکنان محل، اجازه ثبت نام دارند (لوئیس ترجمه افشین منش و ایلبگی طاھر ، (.۱۳۸۵

در ژاپن ۹۰ درصد دانش آموزان، کلاس دوازدھم را با موفقیت پشت سر می گذرانند (این نسبت در آمریکا ۷۳ درصد و در اروپا ۵۰ درصد است.) رولن و بیورک ۱۹۹۸ ، ترجمه رعیتی دماوندی ، ۱۳۸۳

 نکات جالب درباره مدارس ژاپن

اھمیت بسیار زیاد مردم و دولت ژاپن به آموزش و پرورش (دولت ژاپن بیشترین سهم از تولید ناخالص

ملی را صرف دوره ھای آموزش پیش دبستانی و ابتدایی می کند)

تاکید بر کارگروھی (تیمی)- (ووگل ۱۹۷۹ ، لوئیس ۱۹۹۵ ، سرکارآرانی ۱۳۸۱ ، بختیاری ۱۳۸۷)

انعطاف فکری و نوپذیری نوسازی اعجاز آمیز ژاپن(ووگل ۱۹۷۹)

نظام آموزشی کارآمد – کیفیت بالای آموزش (ھرمان کان)

پشتکار، صبر و حوصله، انضباط درونی

احترام به دیگران

روح ھمکاری دسته جمعی

انضباط و شوق به کار

ثبات

شوق یادگیری

اخلاق کار و تلاش

در زمینه مدیریت، ژاپنی ھا به رھبری جمعی گرایش دارند

تاکید بر جنبه ی کاربردی آموزش

شیوه آموزش عملگرا، تاکید بر آزمایش و پژوھش

دانش آموزان در کارھای مدرسه مشارکت فعال دارند (تعاون، ھمراھی گروھی)

مدرسه در ژاپن محل زندگی دانش آموزان است

در مدارس سعی در بالابردن “اعتماد به نفس” فراگیران(دانش آموزان) است

مدارس ژاپنی تلاش برای رشد خلاقیت، رشد روحیه کارگروھی می کنند

بازی ھای آزاد در مدارس مورد توجه است

مدارس ژاپنی- بچه ھا را برای زندگی در جامعه تربیت می کند

پرورش حس اعتماد به نفس

شکوفائی خلاقیت

مشارکت و درگیرکردن بچه ھا به صورت عملی

پرورش حس مسئولیت پذیری

تاکید بر رفاقت بین دانش آموزان به جای رقابت

تاکید بر دوستی و ھمکاری بین بچه ھا

ھمکاری در نظافت مدرسه

ھمکاری بسیار نزدیک خانواده (اولیاء) با مدرسه

تاکید بر دوستی و رفاقت در مدارس (لوئیس ۱۹۸۵)

توجه به خودفرمانی یا خود مدیریتی (لوئیس - ۳۰)

تاکید بررشد اجتماعی(بنجامین ۱۹۹۷ )،سهم زیادی از آموزش در ژاپن به زندگی اجتماعی و رشد

اجتماعی می پردازد

ایجاد فرصت ھای مساوی برای ھمگان

آموزش (پرورش) تمامی کودکان با یک روش

معلمان مربی اند نه مستبد (معلم در نقش ھادی و راھنما)

در مدارس ژاپن تفریح و شادی ضروری است

در مدارس با تفریح و شادی دانش آموزان را وارد به مشارکت و ھمکاری می کنند

در ژاپن کلاسها به گروه ھای کوچک تقسیم می شود

ژاپنی ھا کوشیده اند شادی و لذت را به فرایند یادگیری بیامیزند

در کلاسهای درسی ژاپن تعارض و دشمنی بین معلم و شاگرد وجود ندارد

ھیچ دانش آموزی در ابتدایی مردود نمی شود – ھیچ دانش آموزی از مشارکت در فعالیت ھا منع نمی

شود. (بنجامین ۱۹۹)

ژاپنی ھا اعتقاد دارند تجربه ھا، تأثیر بلند مدت در رشد دارد لذا برای پرورش افراد تجارب مهم ھستند

برنامه درسی ملی در بردارنده راھکارھایی برای فعالیتهای غیردرسی دانش آموزان می باشد (برنامه *

نظافت مدرسه) از آنجا که در مدارس ژاپنی، سرایداری وجود ندارد، پاکیزه نگه داشتن کلاسها، راھروھا یا

سرویس ھای بهداشتی، زمین ھای بازی بر عهده دانش آموزان است.

نگارنده که خود به مشاھده از مدارس ژاپن پرداخته، بسیاری از دانش آموزان ابتدایی و پیش دبستانی را در

حال نظافت کلاس و مدرسه دیده است. در یکی از مدارس ابتدایی در کیوتو و یک مرکز پیش دبستانی در

توکیو شاھد دستمال کشیدن بچه ھا در راھرو و کلاس بوده است.

به زعم برخی پژوھشگران (لوئیس، سرکار آرانی، دوای و دیگران) در مدارس ژاپن آموزش قلب ھا واندیشه ھای بچه ھا مدنظر است.

پژوھش لوئیس ( ۱۹۹۵ )، نشانگر تجلی فرھنگ ژاپنی در فرآیند آموزش ویادگیری در مدارس ژاپن است، و در مدارس ژاپن به صورت حیرت انگیزی آموزش و یادگیری در قالبسناریوھای فرھنگی مدیریت می شود و آموزش و پرورش ژاپن تا حدود زیادی فرھنگی است و مبتنی بر فرھنگ ژاپنی است.

آموزش و پرورش ژاپن با ھمه محاسن که می تواند برای ما آموزنده باشد و از آن تجارب موفق درس گرفت ولی در دھه ھای اخیر با مشکلاتی مواجه بوده که منجر به تفکر و تعقل صاحبنظران علوم تربیتی ژاپنی شده است ازجمله (اذیت و آزار بچه ھا)، کمی انگیزه دانش آموزان برای ادامه تحصیل، (پرفسور نقی زاده)، عدم توجه به فردیت ، در ژاپن به کار گروھی و تیمی بسیار توجه می شود، در نتیجه فرد و خواسته ھای فردی کمتر مورد توجه است و همین موضوع موجب مشکلاتی شده است، که درخور توجه است.

ویژگی مهم فضای فرھنگی مدارس ابتدایی ژاپن، سرزندگی، شلوغی، شادابی، شادی و جار و جنجال کلاس است. معلمان ژاپنی بر خلاف ھمکاران خود درسایر کشورھا تلاشی برای سکوت و ساکت وبی حرکت نگه داشتن دانش آموزان خود نمیکنند.

از آنجا که دانش آموز مجاز است با بغل دستی خود صحبتکند برای تراشیدن مدادش از جا بلند شود یا پرده ھا را بکشد. این قبیل کارھا، اختلال در نظم کلاس بشمارنمی رود. بنابراین نظم و انضباط تحمیلی نیست و در نتیجه کلاسها نیز شلوغ و پر جار و جنجال است و این امر از نظر معلمان، بی اشکال است.

ووگل (استاد دانشگاه ھاروارد)، معتقد است نوسازی ژاپن از اواسط قرن نوزدھم(یعنی عصر امپراتوری “می جی” در سال ۱۸۶۸ ) آغاز شده و از این زمان ژاپنی ھا به طور جدی با فرھنگ غرب آشنا شدند و از ترکیب و تلفیق عناصر فرھنگی خود، فرھنگ نوین ژاپن را ساختند.روش ژاپنی ھا در این ترکیب فرھنگی، ھشیارانه و آگاھانه بود (ووگل ۱۹۷۹ ، ترجمه خوارزمی و اسدی ۱۳۷۱ ).ژاپنی ھا تمدن و فرھنگ کهن خود را با دانش نوین در آمیختند و کهن را دور نینداختند. حاصل این آمیزش بسیار اثربخش بود و فرھنگ ژاپن شکوفا شد. ھمچنین ویژگی ھا ھمچون پشتکار، صبر و حوصله، انضباط درونی، حساسیت و احترام به دیگران، تاکید بر کارگروھی (تیمی) در موفقیت آنها سهم داشته، ولی “ووگل” معتقد است:

پیشرفت ھای ژاپنی ھا بیشتر دستاورھای ساختارھای سازمانی، سیاستگذاری و برنامه ریزی درست آنهاست. شاید بتوان گفت “مدیریت ژاپنی” که زبانزد جهانیان است در این توفیق سهم بسزایی داشته است. بسیاری از پژوھشگران علل توفیق ژاپن را به نظام آموزش و پرورش کارآ، با کیفیت و سرمایه گذاری زیاد روی پرورش منابع انسانی، سختکوشی و وفاداری افراد به سازمان ھائی که در آن کار می کنند، احساس تعهد در جهت رشد و پیشرفت، فداکاری و آمادگی برای اصلاح نارسائی ھا و اشتباھات خود، سازماندھی ومدیریت بسیار خوب و کارساز نسبت میدھند (ھرمن کان).

ھمچنین برخی اندیشمندان می گویند: مردم ژاپن به آموزش و پروردن منابع انسانی خود بسیار توجه و تاکید دارند (طوسی، ۱۳۸۴ )، برخی دیگر پژوھشگران جهش ژاپن را ناشی از ویژگی ھای فرھنگی خاص ژاپنی ھا می دانند و برخی نویسندگان توانائی ھاژاپنی ھا را برای “کار گروھی” کلید موفقیت آنها می دانند.

پی نویس *

بخشی از نوشتار حاضر، حاصل مشاھده، مصاحبه وحضور نگارنده در مدارس ژاپن است که با مساعدت پژوھشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سفارت ژاپن در ایران و ایران در ژاپن، اساتیدی ھمچون دکتر سرکارآرانی، دکتر خرازی، دکتر عراقچی، دکتر گواھی، استاد صافی ، پرفسور محمد نقی زاده، پرفسور اوکاموتو (Okamoto)، کویاما خانم موریتا (Morita) انجام شده است.

 منابع :

سرکار آرانی، محمدرضا ( ۱۳۸۱ ). فرھنگ آموزش در ژاپن. تهران : روزنگار -

ماتسوشیتا، کونوسوکه ( ۱۳۷۷ ). مشت آھنین در دستکش مخملی: ۱۰۱ ویژگی دیگر مدیریت و-رھبری ترجمه محمدعلی طوسی. تهران: سخن

بختیاری، ابوالفضل (تیره، ۱۳۸۶ ). درسهائی از ژاپن. خبرنامه انجمن دوستی ایران و ژاپن، سال-ھفتم شماره ۱۶

طوسی، محمدعلی ( ۱۳۸۴ ). درسنامه فرھنگ سازمانی: دوره دکتری مدیریت آموزشی. تهران: -واحد علوم و تحقیقات

لوئیس، کاترین ( ۱۹۹۵ ). آموزش قلب ھا و اندیشه ھا. ترجمه ح. افشین منش و ش. ایلبگی طاھر. -تهران: ساز و کار، چاپ چهارم ۱۳۸۵

گواھی، عبدالرحیم ( ۱۳۸۶ ). شینتوئیزم. تهران: علم

دوای، لوئیس، سوگا، ماتسودا ( ۱۳۸۸ ). آموزش به مثابه فرھنگ. ترجمه سرکار آرانی، شی می زوو موریتا. تهران : تربیت

Monbusho (1995). Education in Japan. Tokyo: Monbusho

Monbukagakusho (2008) Minstry of Education,culture sport,science and

technology.Tokyo: Minstry of Education,culture sport,science and

technology.Tokyo

دکتر ابوالفضل بختیاری؛ پژوھشگاه آموزش وپرورش –– پژوھشکده خانواده*

​خلاصه و تنظیم از : نیره آزادی نقش کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی از دانشگاه علامه طباطبایی

با تشکر از راهنمایی دکتر ابوالفضل بختیاری استاد مدعو دانشگاه علامه طباطبایی که در مسیر رشد و کسب آگاهی یاریمان کرد.

برای مشاهده نمونه مقاله علمی پژوهشی مراجعه کنید به لینک زیر :

تحلیل کیفی مقایسه ای روابط بین زوجین از نگاه مادران دارای فرزند معلول و مادران دارای فرزند سالم

نویسندگان : دکتر سمیه کاظمیان ،  نیره آزادی نقش